Sarajevski balet

Balet ima manje izražajnih mogućnosti nego jezik i muzika, ali može biti isto toliko, a možda i u većoj mjeri, izražajan i sugestivan. Pod jednim uslovom: da bude savršen… Balet je u nezavidnom, ili srećnijem položaju, on je ili savršenstvo ili promašaj. Od baleta uvijek zahtijevamo najviše. Kao od poezije. (Meša Selimović)

Scenom sarajevskog baleta je proteklih decenija prošlo više od 300 igrača i balerina: preko 40 solista, više od 30 epizodista i preko 200 članova ansambla. I pored činjenice da je bilježio i periode primjetnih kriza, Sarajevski balet je imao svoje vrhunske i velike soliste i nerijetko zavidan ansambl. Malo je prostora da se svima oda primjerno priznanje. Ipak ne smiju se zaboraviti oni koji su čitav igrački vijek poklonili svom baletu: Ubavka Milanković-Janjić, Nevenka Đoković-Petrović, Srećko Čurić, Muris Muftić, Dragica Elez-Bratić, Katarina Kocka, Anton Marinić, Slavko Pervan Suada Kavazović, Muhamed Imanić, Emina Kamberović, Nedžad Potogija, Đorđe Milošević, Dragan Ticić, Kazuko Tsuzurahara-Mikulić, Jelena Somkereki-Regoje, Davorka Kulenović, Nermina Damian, Emilian Damian, Mircea Hurdubae…

Iako je osnovan 1946. godine, Sarajevski balet je svoju prvu samostalnu predstavu ‘Žetva’ (kompozitora Borisa Papandopula, prema libretu i koreografiji Nine Kirsanove) izveo tek 25. maja 1950. godine, što je ujedno bio i početak njegovog pravog profesionalnog postojanja na sceni Narodnog pozorišta u Sarajevu. Od 1951. do 1975. ne preveliki ansambl uslovljavao je određeni stil koreografskog izražavanja koji je odgovarao Franji Horvatu, koreografu i rukovodiocu Sarajevskog baleta. Odričući se spektakularnosti, razvijajuči svoje koreografske ideje plesa i baleta, Sarajevski balet je izrastao u ansambl koji počinje ispisivati novu stranicu u istoriji kultujre i umjetnosti Sarajeva.

Iz prvog desetljeća Sarajevskog baleta, ansambl je izveo više od trideset premijera, među kojima su djela velikog klasičnog repertoara, kao i osnovi domaćeg baletskog stvaralaštva, a njegovan je i neoklasični stil. Od predstava koje su stvarane između 1968. i 1981. godina izdvajaju se ‘Grozdanin kikot’, ‘Satana’ i ‘Adam i Eva’. Saradnja sa Skerlom i Bombardelijem otvorila je puteve specifičnog Pervanovog scenskog manifestovanja, nadmašujući u tome sve domaće baletske stvaraoce. Ekspresiji Sarajevskog baleta pečat daje ime Slavko Pervan. Sa ‘Uzaludnom predostrožnošću’ na daske sarajevske scene 1972. godine stupa Norman Dixon. Postavlja i ‘Carmen’, ‘Simfonija u C-duru’, ‘Divertimento'…

Zgrada Narodnog pozorišta Sarajevo 29. marta 1977. godine ulazi u rekonstrukciju. Najzanimljivija u ovom periodu je pojava koreografa Dragutina Boldina u jednom drugačijem interpretativnom stilu, postavljajući Englemanovu ‘Ofeliju’ , Ravelov ‘Bolero’, koji nosi sve Bezarovske stilske karakterizacije. U obnovljenom i blistajućem Pozorištu 1981. godine je izvedena premijera ‘Labudovog jezera’ u koreografiji britanskog koreografa Petera Darella.

Tokom 1980-tih koreografsko ime Dragutina Boldina duboko je utkano u biće Sarajevskog baleta, jer ga unaprijeđuje vrijednim koreografskim kreacijama. Cijelo Narodno pozorište Sarajevo bilježi veliki datum produkcijom Orfove ‘Carmina Burana’, gdje je u ostvarenoj saradnji Sarajevskog baleta, Hora i Orkestra na sceni stvorena autentična spektakularna scenska sinteze pjesme, muzike i plesa. Pored Boldina u Sarajevskom baletu su radili i drugi koreografi: Franjo Horvat, Slavko Pervan, Gradimir Hadžislavković, Hrvoje Ježić, Vera Kostić, Nina Kirsanova, Pia i Pino Mlakar, Jelena Vajs, Metod Jaras, Dimitrije Parlić, Henrik Nojbauer, Norma Dixon, Bogdan Kovačev, Nina Anisimova, Silvija Redjep, Grigore Vintila, Piter Darel, Micito Kataoka, Asan Gavrilov, Aleksej Ivanović-Judenić, Barbara Sandonato, Nicole Caccivio, Edina Papo.

Rifka (Riki) Levi, prva profesionalna balerina iz Sarajeva. Potiče iz skromne sefardske obitelji. Zbog ogromnog plesačkog talenta sefardsko društvo ‘La Benevolencija’ omogućuje joj školovanje u Beču, gdje završava baletnu školu. Između dva rata živi u Beogradu i nastupa kao primabalerina, članica baletnog ansambla Narodnog pozorišta. Stiče veliku popularnost, otvaraju joj se vrata velikih svjetskih baletnih centara, ali nakon nezgodnog pada za vrijeme jedne predstave ozljeđuje kuk, te poslije toga više ne nastupa. Za vrijeme Drugog svjetskog rata krila se u jednom srpskom selu, a nakon rata živi u Beogradu i Sjedinjenim Američkim Dravama.

Posljednja premijera Baleta koja je u Sarajevu izvedena i jeste, i nije, bila premijera, jer su sadašnjosti već bili izbrojani dani. Pastorala o Dafnesu i Cloe je imala snažne akcente onoga što je već stajalo ispred vrata rata. Od 1992. do 1995. godine, u vremenu rata u Bosni i Herzegovini, Sarajevski balet nije prestajao s radom. Ostala je da sija jedna neugasla iskra nekad močnog i velikog ansambla. U desetkovanom ansamblu i kadrovima ostalo je nekoliko odvažnih zaljubljenika igre koji nisu dali da umre njihov teatarski san. Igrali su ‘Bolero’ koji je tokom opsade Sarajeva izvođen šesnaest puta u najtežim uslovima za život i rad.

Tokom proteklih decenija Sarajevski balet je dao plejadu vrhunskih umjetnika. U Narodnom pozorištu je svih ovih godina radio baletski studio čije djelovanje, pored baletske škole, nije zanemareno, a koji je stvorio ozbiljan ansambl sa uvaženim Prvacima i solistima. Ponovni razvoj i obnavljanje baletske umjetnosti u periodu od 1996. do danas ponajveća je zasluga koreografkinje i pedagoginje Edine Papo (školovane na Akademiji ruskog baleta ‘Vaganova’ i na Konzervatoriju ‘R. Korsakov’ u St. Petersburgu), koja je repertoar obogatila predstavama bližim savremenim trendovima moderne baletne igre i aktuelnom Evropskom teatru.