Kuda ide razvoj Sarajeva?

Iako se radi o jedinstvenom gradskom sistemu, Sarajevo je administrativno podijeljeno na način da je sasvim nefunkcionalan njegov cjelovit razvoj, a postojeće plansko rješenje je potpuno zastarjelo. Gradi se bez oslanjanja na tradiciju gradnje u Sarajevu (pravo na vidik, zelenilo, saobraćajnice) bez urbanog i planskog pristupa, regionalne arhitekture…

Urbanistički plan grada Sarajeva donesen je 1986. godine, tako da će se u idućoj godini navršiti trideset godina od njegovog donošenja. U međuvremenu se desila agresija i u toku tri i po godine grad je bio blokiran, odnosno svojevrstan logor, tako da su u velikoj mjeri uništeni: infrastrukturni objekti, privredni, kulturni, obrazovni, zdravstveni i drugi objekti, ubijano i izranjavano stanovništvo.

Rezultat zaustavljanja agresije pored uništavanja stanovništva i gradskih struktura jeste podijeljen grad, što u 21. vijeku predstavlja civilizacijsku sramotu. Sada je administrativno grad u Federaciji podijeljen na kanton Sarajevo sa devet općina i grad Sarajevo sa četiri općine, a dio u Republici Srpskoj na Istočno Sarajevo sa četiri općine.

Dakle, iako se radi o jedinstvenom gradskom sistemu, administrativno je tako podijeljen da je potpuno nefunkcionalan njegov cjelovit razvoj, a postojeće plansko rješenje je potpuno zastarjelo.

Dio grada u Federaciji razvija se putem parcijalnih rješenja kroz izradu regulacionih planova i urbanističkih projekata, pa tako imamo razvoj nastao na parčad, a ne kao dio jedinstvene planske cjeline. Ovakvo planiranje ima kao rezultat preferiranje privatnih na račun javnih interesa, tako da se gradi na slobodnim ili zelenim površinama, mijenjajući gustine naseljenosti i namjenu, a rezultat su rješenja bez adekvatnog komunalnog opremanja i zaštite javnog interesa, pri čemu profit ostvaruju (gradska renta) uglavnom privatni poduzetnici.

Najočitiji je primjer gradskog centra na Maridvoru koji je realizovao samo oko 50 m “nulte” transverzale, umjesto da je obezbijedio troškove za njenu izgradnju do mosta Suade Dilberović. Iza trgovačkog centra koji je tu smještan nalaze se ruševne zgrade uz obalu rijeke Miljacke, sa skoro porušenom prvom električnom centralom na Balkanu.

Trg na Marindvoru još od Prvog jugoslovenskog anonimnog konkursa 1955. godine nekoliko puta planski je tretiran kao javni prostor sa zelenilom, fontanama, skulpturama, galerijama (podzemnom garažom) i sličnim sadržajima reprezentativnog gradskog trga, ali ova rješenja nikad nisu realizovana iako su brojni grandiozni objekti realizovani u njegovoj okolini. Sada je nažalost ovo područje jedno veliko neuređeno parkiralište.

U centru grada uz Katedralu kao nacionalni spomenik stoji porušena i još ne obnovljena zgrada. Slično je sa neobnovljenom zgradom hotela Nacional, ruševinama bivše kasarne i Doma penzionera. Fasade u gradu su zapuštene (sa natpisima “pazi, obrušava se fasada”), a naročito one u centru grada iz austrougarskog perioda.

Saobraćaj je u veoma lošem stanju sa stalnim zagušenjima saobraćajnica i čvorišta, a problem parkiranja naročito u centralnoj zoni je kritičan. Do sada nije izgrađena ni jedna kolektivna garaža iako se značajna sredstva prikupljaju od naplate parkiranja.

Stambeno naselje na Stupu (Stup nukleus) nedavno izgrađeno je substandardno, odnosno loše urbanizovano komunalno opremljeno i bez kvalitetnih arhitektonskih rješenja, a istovremeno se najavljuje slična gradnja na Ilidži za 40.000 stanovnika na vodozaštitnom području.

Bespravna izgradnja je takođe jedan od najsloženijih problema. Za posljednjih 20 godina izgrađeno je oko 30.000 bespravno sagrađenih objekata i to na trasama saobraćajnica, gradskom zelenilu, plavnim područjima, područjima zaštite izvorišta i sl. Priključak na autoput u Butilama do Briješća imao je desetine izgrađenih objekata na trasi koja je planirana prije 40 godina.

Gradi se bez oslanjanja na tradiciju gradnje u Sarajevu (pravo na vidik, zelenilo, saobraćajnice) bez urbanog i planskog pristupa, regionalne arhitekture i sl. S obzirom na karakterističan položaj sarajevske kotline i temperaturne inverzije zimi uz veliko prisustvo automobila, gustu izgradnju sa brojnim ložištima pojavljuje se veliko zagađenje vazduha koje svrstava Sarajevo među najzagađenije gradove u Evropi.

Uređaj za prečišćavanje otpadnih voda u Butilama 20 godina od uspostavljanja mira nije stavljen u funkciju. Sredstva javnog prevoza su kao ona u Africi, a sve komunalne organizacije izuzev Pokopa su u gubitcima ili pred stećajem.

Sarajevo se nalazi pred pragom razvoja kada je neophodno uložiti oko milijardu KM da bi se obnovila saobraćajna infrastruktura i izgradila nova, rehabilitovala njegova urbana struktura i izašlo na nove prostore. Kontinuitet u razvoju grada može se postići na osnovu kulturnog pamćenja i savremenog razvoja koji će uvažavati i evropske, odnosno svjetske trendove u razvoju gradova, koji se manifestuju kao postmoderni urbanizam. Gubici vode u vodovodnom sistemu su 30-50% i stalno ujutro pijemo mutnu vodu zbog redukcije.

Izlaz je u razvoju urbane regije, odnosno regionalnog grada i za tu izgradnju potrebne infrastrukture i rekonstrukcije postojećeg dijela grada. S obzirom na interakciie koje se ostvaruju za zadovoljenje dnevnih potreba, može se definisati područje urbane regije Sarajeva, odnosno regionalni grad Sarajevo. Na osnovu zadovoljenja potreba i intenziteta dnevnih kretanja, metropolitansku regiju činile bi općine: Stari Grad, Centar, Novo Sarajevo, Novi Grad, Ilidža, Vogošća, Hadžići, Trnovo, Pale, Kiseljak, Fojnica, Kreševo, Visoko, Breza i Ilijaš sa ukupnom površinom od 3.010 km.

Dosadašnja istraživanja i spoznaje o novim uslovima u kojima će se Sarajevo razvijati, nameću potrebu: provođenja socio-urbane transformacije, anuliranja neadekvatnih rješenja iz prošlosti, implementacije novih rješenja. Na taj način bi se stvorile pretpostavke za kompleksnije povezivanje svih dijelova grada u jednu harmoničnu cjelinu i osigurao urbani kontinuitet u razvoju sa evropskim metropolama.

Grad ne čine samo ulice i kuće, čini ga u prvom redu njegovo trajanje i generacije koje su u tom trajanju na datom prostoru ne samo egzistirale, već živjele s njim u veoma skladnoj korelaciji: izgrađivale grad i grad izgrađivao njih, djelujući na njihov odgoj porukama minulih pokoljenja, koje su u Sarajevu posvuda nenametljivo prisutne.

Istraživanja pokazuju da su potrebne promjene postojeće prakse u korištenju (nekorištenju) energije građana. Grad je plod i rezultat velikog rada pojedinaca, grupa i zajednica, proizvod vlastite pameti, duhovne i političke i kulturne energije.

Vizija Sarajeva treba građanima omogućiti da svjesno sudjeluju u kozmičkim i istorijskim procesima. Svojom složenom i čovjeku prilagođenom strukturom, grad svojim stanovnicima treba da daje sposobnost za učestvovanje u procesima i da ih aktivno usmjerava i oblikuje, tako da svaki događaj koji se u gradu odvija bude obilježen smislom, ljubavlju i svjesnim saznanjem.

Ovaj grad traje i mijenja se, nijednim svojim dijelom ne podsjeća na grad zaustavljen u svom istorijskom razvoju, stoga je neophodno da vrijednostima iz prošlosti pridodajemo nove kvalitete, koji će u retrospektivi budućih generacija biti ocijenjene kao doprinos dostojan svoga vremena.

Ako želimo da sačuvamo najvrjednije cjeline stvorene u minulim vjekovima i da koristimo najvrjednije principe u izgradnji novog, onda moramo istražiti principe na kojima je nastao grad, odnosno utvrditi njegov genetski kod. Ta transformacija treba da odgovore tekućim potrebama i željama i da omoguće nove puteve u postojanju i mišljenju, tako da se ljudi i aktivnosti međusobno okupljaju.

U relativno kratkom periodu javile su se teorije koje kao osnovni kriterij u planiranju razvoja grada nose nazive: optimalan, održiv, eko, zdrav grad, grad po mjeri čovjeka i sl. U tim gradovima provode se dugoročne i kratkoročne dobro koordinirane mjere za smanjenje zagađenja vazduha i buke, postizanjem energetske efikasnosti, poboljšanjem javnog prevoza i razvoja alternativnih vidova prevoza, korištenjem energije proizvedene na održiv način, smanjenjem zagađenja vode (upravljanje kanalizacionim sistemom), formiranjem pješačkih zona, zelenih zona, edukacijom stanovništva i nizom drugih dobro planiranih i koordiniranih mjera, kako bi zaslužili epitet Eco-City.

Međutim, za Sarajevo se postavlja pitanje ko vodi razvoj grada, na osnovu kojih planskih dokumenata i ko štiti javne interese u gradu. Je li to gradonačelnik Sarajeva, gradonačelnik Istočnog Sarajeva, predsjednik Vlade Kantona, načelnici općina, Zavod za planiranje Kantona? Vjerovatno svi i niko, bez jasne vizije budućnosti grada je sasvim upitna.

piše: Mehmed Bublin