Vukovar: Grad označen suzom

Jedan grad, na kraju 20. vijeka, u srcu Evrope, sravnjen sa zemljom, zauvijek označen krvlju, zauvijek označen suzom. Grad koji i danas traži svoje mrtve.

Uvod u tragediju

U republikama bivše Jugoslavije 1990. godine održani su višestranački parlamentarni izbori. Prvi put u dvadesetom vijeku u Hrvatskoj je osnovan višestranački sabor novoosnovanih građanskih stranaka. Slično se dogodilo i u drugim republikama osim u Srbiji gdje je na vlasti ostala komunistička partija osim svjetonazora mijenjajući i svoj naziv u ‘socijalistička’. Na temelju razrađenog programa o ‘Velikoj Srbiji’, koji svoje korijene vuče iz devetnaestog vijeka kreće se sa propagandom o ugroženosti srpskog naroda i potrebi da svi Srbi žive u jednoj državi. Srpski narod, koji u ukupnom broju stanovnika Hrvatske čini oko 12 postotaka, neprestano je prepadan pričama o ugroženosti. Istovremeno, Jugoslavenska narodna armija pretvara se u ‘srpsku vojsku’ i u dogovoru sa vlastima Srbije naoružava srpsko stanovništvo u Hrvatskoj.

Vukovar je stari barokni grad, poznat po strahovitim razaranjima tokom rata na prostoru bivše Jugoslavije. Među mnoštvom atraktivnih, u ratu teško stradalih građevina, ističu se dvorac Eltz iz XVIII vijeka, barokne zgrade u središtu grada, franjevački samostan, župna crkva sv. Filipa i Jakova, pravoslavna crkva sv. Nikolaja… Izvan grada na obali Dunava prema Iloku nalazi se Vučedol, bogato arheološko nalazište.

Novoosnovani višestranački hrvatski parlament donosi odluke o ukidanju dotadašnjih zakona, istovremeno garantujući svim stanovnicima Hrvatske ista građanska i nacionalna prava u smislu najboljih primjera demokratske prakse.

Ekstremistički dio srpskog stanovništva u Hrvatskoj, potpuno otvoreno pomognut iz Srbije, u ljeto 1990. godine počinje sa naoružavanjem. Prve barikade postavljene su oko grada Knina. Četnici, kao nosioci velikosrpske ideje zlostavljaju Hrvate i miroljubivi dio Srba, koji im se ne želi priključiti.

Vukovarski prostor proživljava sve ove dramatične događaje zločinačke propagande kao i organizovanje i naoružavanje lokalnog srpskog stanovništva. Zajedno sa oružjem u sela sa većinskim srpskim stanovništvom dolaze i četnici iz Srbije. Borovo Selo, mjesto u neposrednoj blizini Vukovara, važi za najjače četničko utvrđenje i poznato je kao mjesto gdje su, u maju 1991. godine, iz zasjede ubijena prvo dvojica, a zatim još dvanaestorica policajca, a brojni su i ranjeni. Ubijeni su dodatno i divljački izmasakrirani.

Okupacija

Početkom rata na području Vukovara, strategija napadača se sastojala u vojnom zauzimanju nebranjenih sela, masakriranju i protjerivanju nesrpskog stanovništva, uz istovremeno dovlačenje moćne ratne tehnike, te mobilisanje vojske i paravojnih formacija iz Srbije.

U augustu 1991. godine okupirana su gotovo sva sela koja pripadaju opštini Vukovar, dok je sam grad pod stalnom artiljerijskom vatrom. Uslijeili su zračni napadi kao i pokušaji pješadijskih proboja. Među prvim objektima u Vukovaru stradaju bolnica, Radnički dom, katolička crkva, vodotoranj. U to vrijeme u vukovarskoj bolnici nalazi se već 300 ranjenika, a grad Vukovar je u potpunom okruženju. Na širem prostoru oko Vukovara smješteno je više od 600 tenkova i oklopnih transportera, više hiljada ‘do zuba’ naoružanih četnika, te veliki broj svih vrsta artiljerijskog oružja. Municije je bilo u izobilju. Ne treba zaboraviti niti snažnu zračnu podršku.

Odbrana

S druge strane, Vukovar je branilo nekoliko stotina pripadnika ‘Zbora narodne garde’ i policije, te oko 1000 dobrovoljaca bez vojnog iskustva. Bili su skromno naoružani poluautomatskim i automatskim puškama, nekolicinom mitraljeza i topova, te nešto jednostavnog protivoklopnog oružja. Snabdijevanje oružjem, hranom kao i sanitetskim materijalom jedno vrijeme se odvijalo uskim koridorom kroz kukuruzište kraj sela Marinci i Bogdanovci.

U takvom odnosu snaga Srbija bi po vojnoj teoriji trebala pregaziti Vukovar za nekoliko dana ali opkoljeni Vukovarci skoro tri mjeseca su se odupirali velikoj vojnoj sili. Stanovnici i branioci Vukovara proživljavali su pakao. Stotine hiljada projektila je svakodnevno razaralo grad. Tragična svjedočenja preživjelih i izvještaji lokalnog vukovarskog radija govore o strahovitim patnjama ali i herojstvu onih koji su do posljednjeg dana ostali u Vukovaru. Civilni život se odvijao u podrumima. Vukovarska bolnica je bila najveća ratna klinika. Nedostajalo je hrane i sanitetskog materijala. Mrtvi nisu mogli biti ukopavani zbog neprekidne kiše granata.

Branioci, koji su se tokom odbrane organizovali u brigadu, uspjevali su zaustaviti pokušaje tenkovskog i pješadijskog proboja. Ogromna motivisanost i inventivnost omogućila je uspješno suprotstavljanje zastrašujućoj vojnoj tehnici i daleko brojnijoj srpskoj vojsci. Odbrana Vukovara je trajala do posljednjeg protivoklopnog punjenja.

Pad Vukovara i stradanja

18. novembra 1991. godine četnici ulaze u sravnjeni Vukovar.

U odbrani Vukovara učestvovalo je oko 1.800 branilaca, većinom stanovnika Vukovara. Trećina branilaca se u manjim grupama uspjeva probiti iz okupiranog Vukovara – više od 500 je poginulo, dok je veći broj izranjavan i zarobljen.

Ono što su branioci Vukovara uspjeli učiniti do samog pada može se smatrati fascinantnim – uništeno je više od 300 tenkova i oklopnih transportera, oboreno je 25 aviona, brojke o mrtvim četnicima sežu od pet do sedam hiljada, dok je 20 do 30 hiljada ranjeno napustilo prostor oko opsjedutog Vukovara. Ništa manje bitna je i uloga branilaca Vukovara na širem planu, obzirom da su vežući ogromnu vojnu silu za područje Vukovara tokom nekoliko mjeseci, Hrvatskoj dali dragocjeno vrijeme za stvaranje vojske neophodne za odbranu, a uništivši ogromnu količinu srpskih vojnih potencijala, materijalno, politički i psihološki znatno oslabili agresora.

Padom Vukovara počinje drugi dio vukovarske tragedije. U suprotnosti sa svim normalnim (ako se prema do tad učinjenom stanovništvu ovog grada može govoriti o normalnosti agresora), kao i međunarodnim normama i postignutim dogovorima sa Međunarodnim Crvenim križem te evropskim posmatračima, srpska vojska i četnici ulaskom u Vukovar započinju brutalne zločine i torturu nad civilnim stanovništvom, zarobljenicima i ranjenicima. Već prvih dana okupacije Vukovara više stotina civila i ranjenika iz bolnice je odvedeno i smaknuto. Nekoliko mjeseci kasnije, strani novinari su otkrili masovne grobnice, koje su zatim potvrdile i međunarodne komisije. Prizori sa Ovčare, gdje su izvršena masovna pogubljenja, zgrozili su cijeli svijet.

Progon Vukovaraca

Iako su Međunarodne snage preuzele nadzor nad okupiranim područjem nastavljeno je protjerivanje i etničko čišćenje nesrpskog stanovništva sa vukovarskog područja. Više od 5'000 ljudi odvedeno je u brojne logore u Srbiji, gdje su pretrpili užasna zlostavljanja. Mnogi se nikad nisu vratili.

Veliki broj logora nije niti otkriven, pa se još uvijek i ne zna koliko je osoba iz Vukovara zauvijek nestalo. Nekoliko hiljada izbjeglica sa područja općine Vukovar danas je raseljeno po cijeloj regiji i svijetu.