Ženski pokret u Sarajevu

U akcijama se jačao borbeni duh i akciono jedinstvo naprednih žena Sarajeva, pa kao dio organizovanih naprednih snaga društva, žene dočekuju okupaciju zemlje i svoga grada te hrabro nastavljaju borbu u teškim uslovima.

Kada je ojačana i obnovljena Partija 1934. godine i kada je počela da prodire u legalne društvene organizacije prelazeći tako na masovne oblike rada, tražila se mogućnost da i rad medu ženama i ženskom omladinom dobije širu osnovu preko legalnih organizacija žena.

U to vrijeme žene su u našoj zemlji imale minimalna prava, a rastuće reakcionarne snage prijetile su da položaj žene, kao i cijelog naroda, učine još težim. Žene su otpuštane iz službe, ograničavane su mogućnosti njihovog zaposlenja, nadnice radnica bile su bijedne, oduziman je dodatak ženama državnim službenicama, pripremalo se ograničenje upisa žena na visoke škole, u građanskom pravu žena je bila diskriminisana. Trebalo je pokrenuti žene i okupiti ih u borbu za očuvanje već stečenih i osvajanje novih prava, uključiti ih u organizovanu borbu buđenjem njihove svijesti o pravima koja im pripadaju.

Od svih ženskih građanskih društava koja su u to vrijeme djelovala u Sarajevu, “Ženski pokret” predstavljao je najpogodniju legalnu organizaciju za široko okupljanje žena. Ta organizacija je osnovana s ciljem da se bori za prava žena, a okupljala je žene bez obzira na obrazovanje, vjeru, narodnost i politička shvatanja.

Na čelu organizacije nalazila se dr Smiljana Kršić, napredna i borbena žena.

Koncem 1935. godine grupa mladih antifašistkinja, među kojima sam se i ja tada nalazila, počinje da se živo angažuje u radu društva. U grupi su se po zadatku Partije nalazile Georgina Vrbica (kasnije proglašena narodnim herojem), Bjanka Levi (ubijena u logoru) i Donkica Perera (ubijena u logoru). Zalaganjem ove grupe, u decembru se osniva omladinska sekcija “Ženskog pokreta”. Georgina Vrbica postaje njen predsjednik a Bjanka Levi sekretar. Sekcija je trebalo da okuplja žensku omladinu u borbi za prava žena i omladine, da ih vaspitava u duhu borbe protiv fašizma i rata, za pravu demokratiju i mir. U sekciji se brzo okupio velik broj mladih žena, pretežno intelektualki, ali i žena iz drugih slojeva društva. Svojim akcijama od samog početka rada, ona daje novo, antifašističko obilježje radu “Ženskog pokreta”.

Među prvim uspjesima je taj da se na skupštini društva donosi rezolucija kojom se traži pravo glasa za žene. Formiraju se i počinju sa radom sekcija za ispitivanje ekonomskog položaja omladine, literarna sekcija i grupa za zidne novine. Najveću aktivnost društvo razvija preko seminara na kome se drže predavanja sa temama iz oblasti koje najviše interesuju žene i osvjetljavaju njihov položaj. “Žena i novi građanski zakonik” (dr Smiljana Kršić – ovo predavanje ponovila je u Zagrebu i Banjoj Luci), “Pacifističke težnje žene” (Ilija Grbić, učitelj i književnik), “Feminizam i problemi današnjice” (dr Maša Živanović), “Žena u pozivu” (dr Zora llić-Rotkopf), “Žena radnica – nosilac ravnopravnosti” (A. Ljubunčić), samo su neka od predavanja iz ovog seminara. I ja sam držala predavanje na temu “Položaj žene u građanskom pravu Jugoslavije”. Studirala sam tada pravo na Beogradskom univerzitetu, pa sam predavanje ponovila za članstvo omladinske sekcije “Ženskog pokreta” u Beogradu, i na poziv Udruženja studenata u Bijeljini. Sva ova i druga predavanja bila su svojevrsna politička škola za žene. Preko njih i kroz diskusiju žene su učile da politički misle, navikavale se da javno govore i da slobodno iznose svoja stanovišta.

Marta 1937. godine društvo učestvuje u izradi Memoranduma koji je predat Internacionalnoj feminističkoj alijansi na konferenciji u Ženevi, koji obrađuje politički, ekonomski i zakonski status žene u Jugoslaviji.

Borbena i antifašistička orijentacija društva, posebno članstva omladinske sekcije, nije prošla neopaženo upravi policije u Sarajevu. U izvještajima koje o radu “Ženskog pokreta” šalje u to vrijeme Banskoj upravi u Sarajevu, uprava policije upozorava da se društvo nalazi pod uticajem Komunističke partije. Posebno ih je zabrinjavalo što predavači i članstvo naglašeno ispoljavaju simpatije za društveno uređenje i položaj žene u Sovjetskom Savezu. Zbog toga policija budno prati rad društva, tražeći pogodan razlog da onemogući njegovu dalju aktivnost. Prilika je nađena kada je jedna članica uprave društva, u diskusiji na seminaru, upotrijebila nezgodan izraz prilikom poređenja plata radnica i oficira jugoslovenske vojske. Pozivajući se na ovo istupanje, koje je okvalifikovano kao javna uvreda vojske, a stvarno su vlasti ocijenile da društvo, posebno njegova omladinska sekcija, vodi političku borbu za novi društveni poredak, uprava policije predlaže Banskoj upravi da se “Ženski pokret” u Sarajevu što prije “rasturi”. To je Banska uprava odmah i učinila odlukom od 14. maja 1937. godine, kojom je “Ženski pokret” u Sarajevu raspušten. Oštra protestna tužba protiv ove odluke, koju je uprava društva podnijela Državnom savjetu, ostala je bez uspjeha.

lako je zabranom “Ženskog pokreta” nanijet udarac organizovanom političkom radu među ženama, posebno intelektualkama, politička aktivnost žena u Sarajevu nije opala u sljedećem periodu. To je vrijeme, 1938. godina, kada se u Sarajevu obnavlja i jača organizacija Komunističke partije Jugoslavije, a preko nje se i žene antifašistkinje uključuju u organizovanu borbu protiv fašizma koji je kucao i na naša vrata. Žene su tada u znatnom broju prisutne u svim akcijama pokreta kojim rukovodi KPJ. Postaju vidno aktivne u raznim
društvima i udruženjima. Povećava se broj žena aktivistkinja i u redovima Partije, a posebno među ženama intelektualkama, studenticama i radnicama.

Radnice sarajevskih preduzeća sve više ističu svoj težak položaj, ali se one istovremeno organizuju u okviru sindikata i otpočinje era njihove klasne borbe preko brojnih štrajkova i tarifnih akcija. Žene intelektualke svojom aktivnošću pojavljuju se kao aktivni borci protiv fašizma, a istovremeno i kao tumači podređenog položaja žene u društvu, povezujući to u jedinstvenu akciju.

Koristeći naprednu štampu i usko povezane sa aktivnošću žena u Beogradu i drugim većim centrima naše zemlje, i same se pojavljuju živom i pisanom riječju na brojnim mjestima i u listovima i časopisima napredne štampe. Zajedno sa naprednim studentima i žene-studentkinje istupaju na raznim priredbama, koje se u Sarajevu sve češće organizuju. Među aktivistkinjama u to vrijeme, posebno se ističu: Hana Ozmo, Zora Šer, Radojka Lakić, Olga Nakić, Marija Koš, Roza Papo, Berta Papo, Adela Sunarić, Jovanka Čović, Ljuba Durić, Ljerka Cvitković i mnoge druge.

Žene živo prate burne političke događaje u zemlji i svijetu.

Poznaju stavove Partije prema aktuelnim događajima i u tom smislu su intenzivno aktivne. Glasilo naprednih žena “Žena danas”, koje izlazi u Beogradu prodaje se u velikom broju u Sarajevu. Posebni broj ovog časopisa u septembru 1939. godine posvećen je ženi Bosne i Hercegovine, a pripremile su ga aktivistkinje Sarajeva.

U svim ovim i drugim akcijama jačali su borbeni duh i akciono jedinstvo naprednih žena Sarajeva. Kao dio organizovanih naprednih snaga društva, one su dočekale okupaciju zemlje i svoga grada i hrabro nastavile borbu u još težim uslovima.

piše: Vera Krstić-Galeb