U nacionalista je jedini mogući, dozvoljeni oblik identiteta – etnički identitet: ili si Bošnjak, Srbin, Hrvat ili si ništa
Evo će se uskoro navršiti i godinu dana od nasilnog nasrtaja koalicije drčnih huligana i militantnih muslimana na učesnike i goste Prvog Queer Sarajevo Festivala. Koliko ja znam, niko zbog toga nije u apsani završio, niti su se institucije nešto nasekirale, a čini se i da su se nacionalne elite i patriotska stada složili da nije loše ako homoseksualci i njima slični malo i dobiju po guzici. U međuvremenu, Bosna nam se draga i Hercegovina još više udaljila od Evrope, a i od svijeta, procesi dezintegracije su uveliko napredovali, svjetska recesija je zakačila kako narod tako i poštene tajkune, uhapšen je i Radovan Karadžić, u kojem je bošnjačka nacionalna elita počela otkrivati mnogobrojne ljudske i patriotske vrijednosti (kojih su homoseksualci i njima slični očigledno lišeni), jer svako ko bi se našao u njegovoj situaciji isto bi to (npr. genocid) uradio. Povrh toga, naša fudbalska reprezentacija je dostigla prethodno nezamislive visine, što bi trebalo da usreći mnogog drčnog huligana, a i ramazan se odvija bez problema i nemilih događaja koji od iftara odvraćaju pažnju, što bi trebalo da ublaži, ako je to uopšte moguće, bijes militantnog muslimana.
Tako bi ove godine Drugi Queer Sarajevo Festival (24.-27. septembar) mogao, možda, proteći bez pretjeranog linčovanja. Ali prije nego što nas ta mogućnost ponese u pravcu fantazije u kojoj je BiH normalna država, a Sarajevo zaista ono što voli da misli da jeste – veliki grad – podsjetimo se na trenutak stroge logike bosanskohercegovačke homofobije.
Prvo, nacionalizam je, kao i svaki oblik fašizma, uglavnom muška, heteroseksualna rabota. U idealno organizovanoj naciji, mužjaci vladaju, ratuju, bave se tajkunlukom i predsjedavaju, dok žene rađaju, uzgajaju nove ratnike i porodilje, kuhaju i ćute. Otud je heteroseksualna porodica sa jasno izraženom hijerarhijom osnovna ćelija nacije i jedini prirodni oblik organizacije seksa. Pri tome se ta navodna prirodnost uspostavlja različitim oblicima sile – od zakona do linčovanja – dok je poštovanje tzv. porodičnih vrijednosti osnovna patriotska aktivnost svakog nacionalnog podanika. U tom kontekstu, istospolna ljubav je neprirodna i nepatriotska, pošto homoseksualci i lezbijke ne samo podrivaju navodnu prirodnu hijerarhiju koja se temelji na heteroseksualnoj porodici, nego i odbijaju da učestvuju u neophodnoj seksualnoj i ideološkoj reprodukciji nacije. Homoseksualci i lezbijke su, otud, za nacionaliste ne samo neprirodni nego i neprijatelji i valja ih nasiljem utjerati u heteroseksualnu sisu ili ih potpuno eliminisati. I zbog toga je, uzgred budi rečeno, borba za prava homoseksualaca i lezbijki usko povezana sa borbom za prava žena.
Drugo, u nacionalističkom diskursu, “mi” uvijek težimo ka situaciji u kojoj smo “mi” apsolutna većina. Ako smo manjina, onda smo potlačeni i valja nam se boriti za slobodu u kojoj smo svoji na svome i u kojoj onih drugih uopšte nema. Etničko čišćenje je dizajnirano za uspostavljanje te i takve apsolutne, jedinstvene većine koja se onda periodičnim nasiljem nad manjinama – nekad ratom, a nekad laganim linčovanjem – mora učvršćivati i obnavljati. U tom kontekstu, nijedna manjina ne može i ne smije imati jednaka prava kao većina – moraju znati gdje im je mjesto, moraju se poklopiti po glavi i ne privlačiti pažnju. Tako su liberalni nacionalisti, recimo, nakon prošlogodišnjeg fijaska u vezi sa Festivalom, osudili nasilje, ali su organizatore, homoseksualce, lezbijke i njima slično, pokudili što svojim ponašanjem na sebe privlače pažnju; korektan način da se osnovna, zakonom garantovana prava manjine ostvare je da se prisustvo te manjine dobrovoljno eliminiše. Istovremeno, nacionalne elite sva tri konstitutivna naroda imaju identičan cilj – apsolutnu nacionalnu većinu na svojoj teritoriji, sa zanemarljivim prisustvom manjina – te u tom smislu poštuju istu logiku ostvarivanja tog cilja. Tako je pošteni Radovan, taj vrhunski dizajner etničkog čišćenja, nacionalnoj bošnjačkoj eliti, recimo, mnogo prihvatljiviji i razumljiviji nego homoseksualci i lezbijke. I ne samo to: bez njega (i njemu sličnih) ne bi bilo ovog ramazanskog rahatluka – svoji smo na svome, bez nemilih događaja koji odvlače pažnju, bez manjina koje nam kvare monolitno jedinstvo.
Treće, u nacionalista je jedini mogući, dozvoljeni oblik identiteta – etnički identitet: ili si Bošnjak, Srbin, Hrvat ili si ništa (ili, što se kaže, Ostali). U dragoj nam Bosni i Hercegovini, jedini oblik suvereniteta koji je garantovan Ustavom je kolektivni, nacionalni identitet. Pojedinac je lišen ličnog suvereniteta i političkih prava koja mu s tim pripadaju – prava i suverenitet dolaze sa pripadanjem naciji, zbog čega je zauvijek neophodna “naša” nenarušiva apsolutna većina. Svi oni pojedinci koji svoj identitet drugačije definišu nemaju pristupa niti mehanizmima vlasti niti osnovnim pravima građana. Otud je nezamislivo da bi deklarisani homoseksualac (a kamoli lezbijka), mogao biti član Predsjedništva ili bilo koje državne institucije u BiH, kao što je i nezamislivo da u nekoj bliskoj bh. budućnosti brak između osoba istog spola (što je heteroseksualcima apsolutno i bezuslovno garantovano) bude zakonom omogućen.
Ima i četvrto: nacija je uvijek zamišljena zajednica, što će reći da je kriterijum za pripadanje uvijek u izvjesnoj mjeri apstraktan. Ljudi koji svoj identitet definišu isključivo nacionalnom pripadnošću, zamišljaju da su slični ljudima koje nikad u životu nisu vidjeli niti o njima išta znaju, osim da su dio iste zamišljene zajednice. U nacionalnom diskursu lojalnost zamišljenom sunarodniku daleko nadilazi lojalnost konkretnom komšiji – i to je Sarajevo na svojoj koži dobro naučilo. Homoseksualci i lezbijke su naše komšije, braća i sestre, prijatelji i raja, ali nacionalne elite od svojih podanika zahtijevaju da te veze zanemare u ime odanosti naciji.
I tako, ukratko: Drugi Queer Sarajevo Festival zaslužuje i zahtijeva aktivnu podršku svakog poštenog pojedinca, ne samo iz razloga najobičnije ljudske i komšijske solidarnosti (koja, naravno, ima prvorazredne političke implikacije), nego i zato što se homoseksualci, lezbijke i njima slični, na čelu sa hrabrim organizatorima Festivala, bore za stvari koje su od ključne važnosti za sve nas koji vjeruju da Bosna i Hercegovina ne može i ne smije biti samo rahitična država u kojoj su tri polupismena plemena podijelila teritorije i sad međusobno trguju drangulijama i povremeno se kreče ratnim bojama. Queer Sarajevo Festival je izraz onog najboljeg, onog progresivnog i hrabrog u Sarajevu, nagovještaj bolje, humanije budućnosti koja je još uvijek moguća u Bosni i Hercegovini. Ako ta mogućnost iščezne, nećemo nikoga do sebe moći okriviti.
piše: Aleksandar Hemon / bh dani